Transkripsjon av filen #NEG_71_14419_Ho_Voss

metadata sjå spørsmål | sjå fil

:  
1: Ja.  
2: Med mistru. Meinte dei visse forlite til etta då.  
3: Ja: eller oppover, ikkje nedover.  
4: Ja.  
5: I svært mange høve.  
6: Ja, dei var nøgnaste.  
7: Var foreldra i godt lag, som t.d. i brudlaup  
o.l, lova dei ofte bort borna sine tilkvar-  
andre, sjølv om borna var heilt små. Eg  
kjenner til eit einaste tilfelle. Det var ein  
konfirmasjonsdag 1923, at ein mann frå  
garden Kvarekval avtala gifte millom  
dotter si og ein gut frå Fletre. Desse  
tvo borna vart konfirmerte den dagen  
og gjekk jamsides på kyrkjegolvet!  
– Foreldra på båe kantar meintest  
vera \[-gruse\] (gjeve) folk, og borna var  
firmenningar. – Men om foreldra  
var samde, så vart det likevel ikkje av  
noko giftarmål, for borni var imot det.  
8:  
Ja. Det hende ikkje sjeldan at fleire par syskin  
vart gift med fleire syskin or eit anna hus.  
Soleis vart tvo systre frå garden Gjøstein gifte  
\[s. 2\]  
med tvo brør frå garden Hefte, og ei syster åt  
Hefte’s brørne vart gift med bror til dei tvo  
systrene frå Gjøstein. Slikt kalla dei hemdabyte.  
9:  
Det vart gjerne sagt so: «Når ein fyrst er  
byrja på eit godt slag, får ein halda seg til  
det». – Dei rekna ofte folka som dei rekna  
dyra, og vilde ha god avstamming. – Vilde  
gjerne gifta borna inn med «gilde» folk.  
D.v.s.: kloke folk, rike folk, og folk med  
gode gardar.  
10:  
Det vart ikkje rekna for bra, at syskinborn gifte  
seg i hop. – Det veikte etterkomarane, Men som  
unnantak tillet foreldra det, når det gjeld  
å redda ettegardar og binda stor rikdom  
i hop. Dei la ikkje hinddringar i vegen for  
tremenningsgifte, og gifte millom fir-  
menningar, vart rekna for ein \[\_fordel\]  
om det var \[\_grust\] på båe kantar.  
11:  
Nei.  
12:  
Det hende, men skjeldan.  
13:  
Ja. – Det var mot bodorda. – Og gjekk det  
mindre bra økonomisk og hende ulukker o.a.  
i eit ekteskap mot foreldreviljen, vart det  
rekna for straffedom som laut koma.  
14:  
Det hende ja, dei fann støtte hjå rettleidings-  
mannen i grenda. – Han kunde vera ein  
ombodsmann, eller ein vanleg mann som folket  
hadde fått tillit til. – I sume høve var det  
ei nerkona (jordmor) eller onnor myndig  
klok, eller særleg religiøs kvinne. Desse kunde  
rettleida i slike høve og.  
\[s. 3\]  
15:  
Skjendarskot, kalla, hender det dei skyt no og. Det  
er vanlegvis ein som vilde havt brura sjølv.  
Eller bror at ei som er sviken av brudgomen.  
– Men ikkje sjeldan er det uvener av brurparet  
eller helst foreldra deira, so som tenarar som  
har tent på garden , og tykkjer seg dårleg hand-  
sama, som steller til dette så dei får skjemma ut noko.  
16:  
Eg har hørt døme på det: Ei gjenta av «ringe» folk  
som gardguten ikkje vilde sleppa, sjølv om mor  
hans var mot det, vart teken i teneste på garden  
deira på Vossestrand, eit halvt års stid. Og  
vart så godteken for giftarmål med sonen.  
Mor hans sa desse orda: «Ho har rikdomen  
sin i hendene sine.» Ho vart godteken utan onnor medgift. –  
Det hene sameleis, at jordegjenter (gardsgjenter)  
fekk gifta seg med dugande dreng, om han  
var av fattigfolk.  
17:  
Husmannsborn stod friare.  
18:  
Ja til vanleg. Men eit døme eg kjenner til, der  
nekta far til den unge enkja henne å gifta seg att.  
19:  
Ja. Dei såg lite på om gjenta var noko eldre, dersom  
ho var rik, hadde bankbok, gard og onnor eiga.  
20:  
Gjenter la gjerne tre strå av jonsokgarset under  
hovudputa, jonsaknatta. Dei sa gutenamn for kvart  
strå. Og ved bløminga på strået morgonen  
etter, fann dei ut kven dei skulde ha. Dei  
tok og varsel når dei tok ned vevspilene. Og gjenta som  
greidde springa rundt stova med ein heil  
klingeleiv oversmurt med rjome, skulde sist på  
etter det meisterstykkje sjå sin tilkomande  
bita i klingen. Eg har høyrt om ei frå Bordalen  
som påstod ho føreåt hadde set mannen sin slik.  
\[s. 4\]  
21: Nei. – Men brennevin, bruka av gjente so vel som  
gut var eit drastisk «hugvendingsmedel» som  
var brukt. Dertil var det i eldre tid sagt her  
at dei «forgjorde» den guten dei vilde ha. –  
Soleis fekk vonde kvinner gode gutar til gifte.  
22:  
Folk meinte at kvinnor som forgjode menn  
bruka si vonde ånd til det. Det gjekk ikkje  
over, men ulukkeleg for alltid vart den mannen.  
23:  
Ja, Det var god folkeskikk og sømd.  
24:  
Heilt slutt er det vel ikkj i bygda enno.  
25:  
Sjauar  
26:  
Ein som gjekk på nattefriing gjekk åleine, og  
var vel helst ein ærleg belar. Medan sjauarar  
helst gjekk i flokk, og berre for å ha moro.  
27:  
Opptil ti-tolv stykkje.  
28:  
Dei måtte vera konfirmerte.  
29:  
Gutane var som regel frå same grenda. Kom  
der frå andre grender eller bygdar, vart det  
helst slosting og spetakel. – Såleis låg Vik i  
Sogn og Myrkdalen (Vossestrand) stadig i  
uvenskap, fordi Myrkdølingane kvar  
haust gjekk over fjellet til Vik for å finna  
seg gjenter. Det enda ofte med skamfaring.  
30:  
Det hende nok at tenarar og husmannsgutar gjekk i lag.  
Då både tenarar og husmansgutar kunde vera  
syskinborn åt gardsgutane.  
31:  
Ja, laurdagskveldane.  
\[s. 5\]  
32: Det hende dei slumpa i lag. Men vanleg var der lite venskap.  
33: Dei gjekk i lag.  
34: Ja, fredagskvelden, var deira kveld, helst.  
35: Laurdags og onsdagskvelden var etla til slikt.  
36: Det var \[\_vanleg skikk\] at dei tok omsyn til dette.  
37: Ja. Dei heldt seg helst til heimegrenda og nærmaste grendene.  
38: Ja.  
39: - Eg kjenner ikkje til dei eldste rima. Men: «Eg ser deg, eg ser deg og  
kan kje koma til deg» har vore bruka i seinare tid.  
40: Ja. Gutane gjekk på lodneskor, eller sokkeleisten inne då.  
41: Dei lika det helst lite. Ein bonde på Hjelle, Bordalen,  
sprang soleis mot sjauarane (som vitja døtrene  
hans) med ei ovnslok av gjarn og ropa: «Nei  
det er no vel synd å drepa dykk og» Men  
nattefriarane tok til beina.  
42: - Bra gjenter drygde lengje med å lata dei inn.  
43: Gutane hadde med brennevin, eller brunsukker,  
seinare peparmynte med ord på.  
44: Gjentene kunde og ha brennevin i kista si, å  
by på. ( Der er kister med flaskerom i ledika.)  
45: Gjenta kunde gøyme krotakling å bjoda  
nattefriaren ho lika. Ho kunde òg gjeva flamma  
sokkeband, eller tøffelforma klokkehua som  
ho sjølv hadde laga til den ho føretrekte.  
46: Ein time eller, mindre var det sjauarar som  
skulde vitja fleste husa i grenda på ei natt.  
Ein kvar nattefriar såg til og for heim før stjornings-  
tid neste morgon.  
47: - Det kjenner eg ikkje til.  
48: Var han glad i gjenta, kom han føre og  
sytte for at hine ikkje slapp inn.  
49: - I fleste høve, ja.  
50: Til dess dei trulova seg.  
51: Ringar av fletta tæger. – Guten gav gjenta  
hovudturkle (gjerne av silke) Ho gav han  
halsklut. Han kunde gjeva henne ei sylvnål  
eller brevskrin med namn og årstal (gotiske  
\[s. 6\]  
bokstavar.) Ein venskapsring av sylv, gav dei kvar-  
andre gjerne båe. Det var det mest bindande teikn.  
52: Det var helst medbelarar. Gjentor som var  
åbrue. Stundom laga far til gjenta snare for han,  
om han ikkje var omtykt som friar.  
53: Det var helst ungdom som vilde ha morro.  
54: Det var vel helst ille lika.  
55: Dei rekna det helst for ei skam for seg.  
56: Nei. – Men anten rakna venskapet eller vart fastare.  
57: Båe deler. På Jonstølen, Voss, var ti budeier. Friarar kom i flokk.  
58: Ja.  
59: På lemmen over hestestallen på Vossevangen, vermde  
dei drikke og klær, og møttest unddomane etter guds-  
tenesta. Gutane baud brennevin, og brunsukker. Og  
gjentene baud stundom av nista si.  
60: Gjentene baud kling, stundom kringle. (Fettakringle.)  
61: Dei venta.  
62: Det kjenner eg ikkje til.  
63: Nei.  
64: Ja. –  
65: Nær kyrkja, i Prestegardsmoen, leika dei,  
folkeviseleik, slå på ringen, siste par ut, tre  
mann i vinden, o. m. Dei kallar det Gladdalen der.  
66: Nei.  
67: Dei hadde ettegjestadbud i julehelga, vanleg gjeste  
bod dei andre høgtidene. Men etta måtte bedast då og helst.  
68: Ja, det var god skikk.  
69: Det var vanelg skikk at ungdomane skulde liggja på flatseng.  
70, 71, 72, 73: Dette er ukjende ting for meg.  
74: - Det hende ofte, men var vel ikkje vanleg.  
75: - Ja, og der var ofte høve til dans.  
76: Her var einslags marknad årviss: Smaleauksjonen.  
Den var alltid fyrste måndag i november. Dei  
har enno denne sjeldne marknadskikken her.  
77: Det kunde vera sylgjer dei kjøpe, og silkelummedukar.  
– Der var ikkje dans på staden.  
78: Ja - låvedansar.  
\[s. 7\]  
79: Dei kalla dei: veitle om det dei var i mindre omfang,  
og med mat og drykk.  
80: Ja.  
81: Ja, dei baud inn gutane. Pakkefestane var slik.  
82: Pakkefestane, der heldt husbandsfolket maten og drikke.  
– Det høyrde kje med i løna, men var god skikk.  
83: Små vanlege gjentegjestebod gjekk på omgang.  
84: Fredag. – Men pakkefestar laurdag.  
85: Fortalde sogor, gjette gåtor sitjande leikar. Men  
på pakkefestane var der leik og dans.  
86: Ja. Helst olsok.  
87: Ja. Og dei hadde ofte spelemann med.  
88: Berre jonsok og olsok.  
89: Ja dei samlast sunar om hausten og  
fann bær, stundom kvanne. Ikkje særkilt namn.  
90: Nei.  
91: Det hende nok stundom.  
92: Det hende sjeldan.  
93: Ja  
94: - Gjenter og gutar gjekk i flokkar kvar for seg.  
95: - Gardsfolket si vanlege kveldsete kalla dei  
«å skumta seg». Men fredagskvedsete var  
gjentene sin hyggjekveld med saum og  
spøt og prat. Stundom fekk gutane koma  
på vitjing.  
96: Dette var tre månader vinterstid. Samkoma  
varde frå kl. 8 til 12 om kvelden, vanlegast.  
97: Ja.  
98: Ja. I den tida gjenten låg i fjøset.  
99: Gøymespel, og Borsjen, leika dei, og song viser.  
100: Dei dansa i jolehelga og nyårsafta. Gardbrukarar  
heldt hus. Ymse ungdomar eller ein spelemann stod for.  
101: Gutar og gjenter hjelpte til.  
102: Gutane.  
103: Gutane betala spelemannen. Gjentene stod helst for hitt.  
104: Ja det vart mykje oftare dansemoro då.  
105: Ja ungdomen møttest i ski og kjelkebakke  
\[s. 8\]  
106: Gifteferdig ungdom var slik då som no, sume  
spurde om lov, andre ikkje.  
107:  
Gutane stod alltid friare i so måte.  
108:  
Tenarane var vel mindre frie, av omsuta til arbeidet..  
109:  
Helst religiøse.  
110:  
Ja det var det vanlege.

I alle spurgsmål kring juletråd står eg uvitande.  
Her har eg aldri høyrt gjete desse skikkane.

- Men ein ting har eg høyrt: Att eldste kvinna  
    på garden alltid hadde tråd i alle regn-  
    bogen sine fargar. (Trugleg vevgarn.) Dei som  
    skulde vera brudpiker, henta tråd  
    hjå henne (i mange fargar) og vova  
    heilt inn \[\_flettone\] sine i det.

Vennligst logg inn for å starte transkripsjon

Transkriber ein tilfeldig Førre Neste