Transkripsjon av filen #NEG_71_14429_MR_Fræna

metadata sjå spørsmål | sjå fil

:  
1: Hovedomsynet ved gifarmål var: å gifta seg slik, at  
\[-æt\] verdiane ætta rådde over auka-og ikkje minka og at  
ætteæra ikkje leid tap. Det hadde då mindre å segja om  
ein vart gift i bygda eller utanbygds.  
2: Å gifta seg til grannebygden var i orden, når dei to var  
like sosialt. Men å gifta seg solangt unna, at ein ikkje  
kjende folket eller tilhøva, var rekna for vågalt og  
ansvarslaust.  
3: Dei to skulle helst vera sosialt like, det var rekna for  
det beste. Ein gardgut finna seg ei gardjente- o.s.b  
4: For jentene var ikkje dette kravet so viktig som for  
gardguten, so det hende dei gifta seg til lågare  
stand.  
5: I eldre tider fram til 1850 rådde foreldra mykje med  
kven borna skulle gifta seg med. Og dei unge tok då  
foreldra med på råd.  
6: Dei store gardmenn såg jamnast etter at dei unge ikkje  
gifta seg til lågare stand. Og sa frå kva som var høve-  
leg gifte til borna.  
7: Foreldra tala til borna om høveleg gifte, men klåre av-  
taler kjenner ein ikkje frå barnealderen.  
8: Hemningslag vart tolka slik: Ein gardgut gifta seg med  
ei jente. Bror hennar – hemna seg – med å gifta seg med  
søster til gardguten. Men i seinare tid var det jamt  
kalla systkenbyte. Det har vore vanleg, liketil no,  
ogso dubbelt systkinbyte sume gonger.  
9: Det var gjort for at dei gamle ætteverdiane skulle bli  
verande i ætta. Om eine parret ikkje fekk born, so kunne  
då andre parret erva dei, når dei hadde born.  
10: Ofte gifta systkinborn seg saman. Dei rekna då med at  
bornflokken vart mindre og at verdiane vart i ætta.  
Tremenningar og firmenningar var vanleg gifte.  
Folke utanfor ætta meinte dei var for nerskylde.  
\[s. 2\]  
11: Var dei sunne og sterke, gjorde dei ikkje skilnad på  
mann og kvinne. eller hadde nokon otte for skyldskapen.  
12: Det hende at jenter nekta å gifte seg med gamle menn.  
når det sjølve var mykje yngre.  
13: Dei trudde det straffa seg å ikkje lyda foreldra.  
14: Dei kunne få hjelp av andre i ætta, og sume gonger var  
heller ikkje far og mor samde.  
15: Ein veit om ein bror som gøymde vekk brurekleda til søs-  
tra avdi ho ikkje ville gifta seg med ein enkjemann, som  
foreldra hadde ettla henne. Han og den guten ho vilde ha  
skremde vekk enkjemannen med haubokk og ståk, so han  
tilslutt gav avkall på jenta.  
16: Ein bonde hadde berre ei døtter, som då skulle ha gard-  
en. Ho hadde vald seg ein husmansson, som bonden trudde  
ikkje dugde til bonde. Han og kona festa guten som dreng  
for å finna ut kva han dugde til. Guten sette seg slik  
i respekt både på sjø og land, at bonden tilslutt sa:  
Nei no Trond er det besst du og Guri tek over garden,  
so kan heller eg og kona hjelpa dykk.  
17: Det var slik fram til omlag 1850, at ein mann som ville  
gifte seg laut ha anten eit jordstykkje eller eit hus  
for å få gifta seg. Hadde han det, anten på bøksel eller  
til eige, fekk han bli gift. Prestane hadde stor makt  
i dette. Dei som ikkje høyrde til dei gamle bondeætter  
eller yngre born på garden stod friare, likeeins med  
tenarar, handverkarar og fiskarar.  
18: Ja, enkjer gifta seg etter eige tykkje.  
19: Båe partar, som åtte noko – gifta seg saman, og dei såg  
jamnt etter at dei hadde noko å setja bu med.  
20: Guten sette skoene sine på ein krossveg st.hanskvelden.  
Den jenta som først møtte skoene og tok vare på dei  
skulde då vera hans. Jamnast låg han då på lur og såg  
på.  
2:Møttest guten og jenta tre gonger i julelag skulle dei ha kvarandre.  
3:Møttest dei einsleg tre gonger i veka etter nyår  
skulle dei vera gift innan tre år.  
21: Det fannst Run-kjerringar. Skar ei jente seg i fingeren  
og hadde ein drope blod i skjenken ho gav guten, skul-  
le han få hug til henne.  
2:Gav ein guten sjenk som det hadde vore Hugvendel-  
(planta Horndrager) i skulle den venda hugen hans til  
jenta.  
22: Sume trudde på det – andre ikkje.  
23: Ein kunne tala saman, når det ikkje vart for lenge, men  
ikkje gå lenge saman.  
\[s. 3\]  
24: Nattefriing er det endå.  
25: Han går «utpå» til henne, er på nattefriing.  
26: Sume gjekk for å få spenning og moro, eller spela ein  
mann puss – erta – ein dei visste var galen for slikt.  
Kom kallen og skulle jaga, lage dei seg med eitt eller  
anna til å hindra han. Soleis fekk han eingong ei tynne  
med auske utover seg.  
Men det var ogso ålvorleg nattefriing. Sidan både gutar  
og jenter med noko lengre veg berre hadde laurdags-  
natta og sundagen fri til dette.  
27: For moro var dei jamnast berre ei to tre, sjeldan flei-  
re.  
28: Det var vanleg dei laut vera konfiremert for å bli med  
29: Dei var jamnast fra grannelaget.  
30: Det hende at ungdomane til læraren og presten var med.  
31: Det var nokk messt i jula, andre helger og om sumaren  
at nattefriinga gjekk for seg, for då hadde dei unge  
besst tid.  
32: Gutane i same grenda held oftast saman og var mot dei  
frå andre grender, og la snarer i vegen for dei.  
Ein friar frå ei anna grend, fann soleis båten sin  
dregen opp frå sjøen og satt i gjøsselhaugen bak løa  
på garden.  
33: Dei gjekk saman ettersom dei var kamerater til, men helst  
var dei jamlikarar.  
34: Dei andre visste at tenarar helst kom laurdagsnatta,  
eller ein hadde ein annan viss kveld. Då laga dei andre  
seg til å gjera han prettor. Ein som laut nytta stige  
for å koma inn til jenta, tok dei stigen bort for, so  
han datt ned, då han skulle attende.  
35: Det var serleg jentene som kalla laurdags- og sundags-  
kvelden for Gudskjelovkveld.  
36: Julaftan, juledag, langfredag og påskedag skulle ein  
halda seg heime, og når nokon låg sjuk eller lik.  
37: Oftast var det på garder i grenda, og serleg der fleire  
tevla om jentene, men dei kunne og taka på ferder til granne-  
grendene.  
38: Det var jamnast dei gjorde seg ukjende, men dei gutane jentene  
lika best hjelpte dei oftaste inn.  
39: Gutar og jenter som heldt saman kunde ha løynde kjen-  
ningsord, eller namn, men vers dei nytta er ikje kjend.  
40: Til å byrja med for dei varleg fram og granska tilhøva  
41: Det var ymse. Sume brydde seg ikkje om det. Andre jaga  
dei bort.  
\[s. 4\]  
42: Jentene freista jamnast finna ut kven dei var før dei slapp  
inn. Lika dei ikkje friaren kom dei ikkje inn.  
43: Dei hadde jamnast gotter eller dram med.  
44: Dei kunne og ha gotter eller eit smørbrød til drammen.  
45: Ho kunde blunka løynleg til han. Han fekk t.d. strømpeband  
46: Ein time eller to – vart dei ikkje mottekne drog dei ein  
annan stad.  
47: Han som vart besst motteken vart jamnast att.  
48: Sume gonger var han komen før, eller han stakk seg bort  
frå dei andre og lurte seg inn seinare.  
49: Før det vart visst millom han og jenta, skulle ingen vita  
noko.  
50: Var det ein gut jenta lika godt – eller ho ikkje hadde  
andre friarar, vart han til ut på morgonen.  
51: Gutane gav utkrota treskjeier eller ei bandgrind, jent-  
ene hoseband eller vovne selar.  
52: Det var vanleg å gjera fantestykkje og det var helst  
yngre gutar, men ogso folk på garden – serleg drengen.  
53: Det var serleg dei yngre gutane som dreiv med fantestykkje  
54: Jamnast like dei ikkje slikt, men heldt guten og jenta  
likevel lag, ga det seg snart.  
55: Lika foreldra guten jenta helst lag med, freista dei  
stogga oppstyret.  
56: Soframt guten og jenta framleis held saman, vart dei  
rekna for kjærestar.  
57: Var det fleire jenter på setra, gjekk jamnast gutane  
ilag, eller når fleire ville ha same jenta, komdei ofte  
åleine og lura på kvarandre.  
58: Ja. Dei stakk seg jamnast av og tala saman.  
59: Dei hadde jamnast -gotter, og jentene kunne ha lefse  
60:eller vafler  
61: Båe partar kunne gjera opptaket.  
62: Ved å halda seg ner han, beda om ein tur, fretta etter  
ymse o.s.b.  
63: Påske-egg er ikkje kjend – men brunsukker eller anna  
gotter kunne dei ha med .  
64: Nei – men kring kyrkja, i nausta og skogen sat dei saman  
både fleire og parvis.  
65: I godt ver – kunne dei leiak saman på vollen bak kyrkje-  
haugen.  
66: Nei – ikkje ved kyrkja.  
B. Gjestebod saman med eldre.  
67: Jule-påske-pintse-StHans-årsmålsdagar. Dåp, grevøl, var  
det jamnast lag.  
68: Dei held seg jamnast for seg sjølv, anten ute eller  
inne.  
69: Foreldra rådde dei unge, men ofte gjorde dei det annleis  
70: Stabbedansen var i bruk her fram til 1870. Det var messt  
slike som hadde ord for å lika kvarandre – eller slike  
som var eldre og ugifte dei ertast med.  
71: Det var messt som moro – ikkje straff, og dei fleste som  
kom på stabben tok det og slik.  
72: Dei fleste ville ikkje på stabben, men det hende dei  
likevel vart havt dit.  
\[s. 5\]  
73: Dei skulle bita i same lefsestykkjet eller drikka øl av  
av ein liten kopp eller glas. Messt kvisamt var det for  
jenta, når mannen hadde mykje skjegg.  
74: I dugnad var det jamnt øl, brennevin og dans.  
75: Ja, på større auksjonar var dei unge med og der var  
dans.  
76: Her var ikkje marknader i nerleiken.  
78: Det var samskotlag i jula og om sumaren. Det var drikk  
og dans  
79: Var kalla grendalag- samskotlag.  
80: Dei hadde noko dei kalla «Oppesote»- Gjentene kom samanx  
og hadde handarbeid – eller dei lærte eitkvart av ein annan.  
Sist på kvelden kom gutane og det vart ein svingom.  
81: Gutane var jamnast varsla før dei kom.  
82: Var det mat og drikke hadde dei noko med seg, elles var  
det gutane som spanderte.  
83: Det var frå dei neraste gardane dei kom saaam  
og dei større gardane, der det var gjenter, skiftast om  
halda laget.  
84: Det var helst fredag- eller laurdagskveldane, serleg når  
det ikkje var preike på sundag.  
85: Det kunne vera visesong – gjeta gåter, leik og dans.  
86: Setergjentene laga gutahelg – serleg St. Hans og xxxxx.  
Olsok.  
87: Spelemenn var med – elles som i vanlege grendalag.  
88: Jonsok var det jamt lag – eller dei laga ei serleg Seter-  
helg.  
89: Dei gjekk ilag etter bær og nøtter, dei tok ogso fjell-  
turar, -skogsdag – netadag – berdag.  
90: Fleire var ilag på eggsanking.  
91: Det var leik sume sumarkveldar – serleg i helgane.  
92: Vanleg var det sume gifte folk med.  
93: Dei frå nederste gardane gjekk til kvarandre.  
94: Det var vanleg, i førstninga gjekk dei kvar for seg, men  
seinare vart ogso gutar og gjenter ilag.  
95: – sjå80. Kveldsete – Oppesæte.  
96: Det var jamnast om hausten framover til jul  
97: Det gjekk oftast på omgang.  
98: Ikkje i fjøset – men om sumaren på låven sume gomger  
99: Dei fortalde om hendingar på sjø land – ymse leiker–  
små panteleiker – bytte namn – rope nummer – ringleikar –  
Det kjem tre glade spelemenn – leita makje – dei song ymse  
heimlaga viser og stev, ofte skjemteviser og kjempeviser  
100: Det var ikkje serleg dans om vinteren utanom lag.  
101: Både gjenter og gutar hjelpte til.  
102: Det var jamnast gutane som fekk tak i spelemann  
103: Gjentene syrgde oftast for maten – gutane hadde dei  
andre utgiftene.  
\[s. 6\]  
104: Ved den tida vart det meir motvilje mot dans i det  
heile/frå dei religiøse – so noko meir dans enn før vart  
det ikkje.  
105: So vanleg var ikkje ski og kjelke nytta til sport i  
eldre tid, men det hende at gutar og jenter var i ake-  
bakken med kjelkar og sleder. Der det var skeise-  
is i nerleiken, samlast der om kveldane og i helgene, og dei  
kappast.  
106: Gifteferdig ungdom var med – både med og uten løyve.  
107: Gjentene laut helst ha løyve, serleg når dei var svært  
unge.  
108: Foreldra var meir atterhaldne, enn husbonden med xxx  
tenarane når dei hadde fri.  
xxx. Gutane hadde det jamnast friare enn gjentene  
109: Her var det serleg religiøse og økonomiske grunnar dei  
la vekt på.  
110: Vanleg retta borna seg etter foreldra – men vaksne ten-  
arar ga seg mindre om dei.  
J u l e t r å d.  
111: Gutane vart kalla etter arbeidet gjenta gjorde når  
112 dei kom. Spann ho fekk han noko tråd til å bøta med –  
113 – eit lite nøste, og var då kalla spinnarkall – rokkemann  
114 Vov ho – skulle han ha noko vevd – lommeduk vanleg.  
Ein serleg juletråd er ikkje kjend her.  
115: Lika ho guten sers godt – fekk han vovne strømpeband-  
våttar, vovne bukseselar o.a.  
116: Han fekk smaka julekosten  
117: Fekk han hoseband – gav han jamnast ei bandgrind –  
fekk han av veven - kunne han gje ein vevskyttel  
118: Vanleg fekk han mat og drikke. 119.Andre plikter er ikkje kjende.  
120: Låvedumpa fekk ogso ei gåve – ei tvåre – ei skjei, ei ause –  
121: Ho fekk mat og drikke jamnast.  
122: Ho skulle hjelpa med å bake flatbrød ein dag – eller  
gjeva ein dag i skuronna.  
123: Dei rekna det slik at dei to skulle vera hjelpsame mot  
kvarandre det året.  
124: Dei såg ein lagnad i dette, og serleg om guten var  
rokkemann eller vevkall til gjenta, og på hi  
sida låvekjerring osb. til guten, so trudde dei at des-  
se skulle bli kjærester.  
125:Ukjennt.  
126:ukjennt.  
127: do.  
128: Det var vanleg å segja at gjentene kunne fri i skot-  
året og serleg 29 februar.  
129: Ein veit om ei gardtaus i 35 års alder. Ho hadde nokk  
havt friarar i ungdomen, men både ho og foreldra var  
store på det då. Ho kom til ein jamnaldra dreng og sa:  
Kunne ikkje du Ola koma til meg no. Likar du deg og me  
trivst i lag, so gifter me oss. Og slik vart det.  
\[s. 7\]  
Elles er det fortalt om enkjer som fekk seg ny mann  
på den måten.

Vennligst logg inn for å starte transkripsjon

Transkriber ein tilfeldig Førre Neste