Transkripsjon av filen #NEG_39_8508_VA_Lyngdal

metadata sjå spørsmål | sjå fil

:  
A. Fødselen.  
1: I eldre tid var det vanleg at slektningar og vener kom  
med mat til barselkonene.  
2: Sumtid kom fleire ilag, men helst ein for ein i eldre tid.  
3: Kvar kom med det som høvde for dei utan å sam-  
rå seg med dei andre.  
4: Dei kom sjeldan før etter 4. dag, men dei skulle  
helst koma medan barselkona låg.  
5: Men det var berre ein gang dei skulle dei  
skulle gå med sengemat.  
6: Det vanlege var risgraut, og dei gjorde  
seg mykkje føre så han skulle bli retteleg god.  
Dei koka han på nysila mjølk, og salta han med smør.  
Sukker og kanel var strøydd på, og i  
midten eit stort smørauga. Men dei kom  
og med annan mat, t. d. søtsupa og  
pannekaker. Ei 89 år gamal kona fortalde  
at ho hadde ein gang fått store ”skillings-  
kavringar”. Då ho fekk dei siste barna (like  
etter hundradårsskiftet), hadde ho og fått  
sviskargrøt; det tykte ho var svært gjævt.  
7: Sjå 5.) Attåt grauten hadde konene ofte med seg  
nokre kaker av ein eller annan slag.  
8: Dei fleste kom med grauten i eit vent stein-  
tyfat. Ofte bar dei fatet i eit firkanta  
stykke tøy, der endane var knytt saman.

\[s. 2\]

Men hadde dei lang veg, kom dei med grauten  
i ei blikkspann. På kjøkenet slo dei han opp  
i eit fat og hadde på sukkar og kanel og smør-  
auga i midten før dei bar han inn til barsel-  
kona.  
9: Den maten dei kom med, blei vanleg kalla for  
”sengemat”; men mange sa og ”barselmat”.  
10: Det var kona sjølv som gjekk med sengematen.  
Men hindra sjukdom henne, kunne ho senda  
ei voksen datter eller tenestegjenta.  
11: Mannen fylgde aldri med; men det hende at han  
var med og bar fatet med grauten eit stykke  
av vegen så det ikkje skulle vera så trøyttande  
for kona.  
12: Alle som kom med sengemat, skulle trakterast  
med kaffi og den beste maten dei hadde i huset.  
Ofte fekk dei smaka på maten dei andre hadde  
kome med.  
Det var ingen skilnad anten dei nyfødde var gut  
eller gjente.  
13: Vi kjenner ikkje til at det var noko sers namn på  
dei samkomene.  
14: Dei fekk alltid traktering når dei kom med maten.  
Det hende dei var forhindra å koma medan kona  
låg og kom seinare med ei gåva. Oline Gabrielsen f. 1864  
fekk ein gang 1 kg. ull etter ho var komen opp att.  
Kona som kom med ulla, fekk kaffi og den beste  
maten dei hadde i huset.  
15: Det var så få ugifte mødre i den eldre tida, så  
eg kan ikkje få vita korleis dei bruka det. Men ei  
79 år gamal kona sa at ho hadde ein gang vore  
med barselgraut til ei ugift mor.  
16: Det kunne mange ganger bli så mykje graut  
at barselkona og husfolka hennar blei lei av  
han. Så tok dei til med å skifta litt på det

\[s. 3\]

dei gjekk med til barselkonene. Det blei etter-  
kvart meir å få tak i i krambua, ymse slag  
gryn til søtsupa, rosinar og sviskar. Og hjå baka-  
rane var det gode kaker ein kunne tinga. Yngste  
syster mi blei fødd 1896. Då hugsar eg mor fekk  
ymse slag mat, men fleire kom med graut.  
Etter hundradårsskiftet blei det mindre og  
mindre med barselgraut.  
17: Den nyfødde fekk ingen gåver når konene kom  
på vitjing til barselkona.  
18: Nå har dei gåver med anten til barnet eller mora.  
Er det til barnet, er det mykje barnetøy av ymse  
slag; men fleire slår seg og sammen og kjøper ein  
større ting til mora. Det kan vera dukor, dekketøy  
eller sølvsaker. Det er ofte ein eller annan som  
skal finna ut kva mora ynskjer å få eller har  
bruk for. Det er sjeldan dei kjem med mat;  
det kan henda når dei trur det kjem mange same  
dagen at dei tek med seg kaker, serleg fyllte.  
19: Når eit barn skulle døypast, hadde dei alltid ei  
veitla. Det var alltid 5 fadderar. Den næraste slekt  
blei bedne, og gardsfolk skulle og vera med. Sume  
stader skulle gardsfolket også vera med til  
middag, andre stader blei dei beden inn til  
kaffimålet om ettermiddagen, og dei blei då  
også med til kveldsbordet.  
20: Dåpsveitla blei vanleg kalla ”barsel”. ”Dei  
skal ha barsel hjå Lars om sundagen.”  
21: Til barsel blei det ikkje brukt ”sendingar”.  
Men grannane spurde ofte om dei ville ha  
mjølka. Gumme og søtost skulle kokast.  
Det var vanleg ved alle familiefestar å  
ha gumme og søtost. Men ellers var det  
ingen fast matsetel. Dei fleste hadde fersk

\[s. 4\]

kjøtsupa. Det måtte vara ”kjøtmat”. Kjøtet,  
grønsaker og mjølbollane låg i supa som ble  
sett fram i store fat.  
22: Ingen sendte ”sendingar”til barsel.  
23: Nå er det nokså vanleg at dei som blir bedne gjer  
ei gåva, anten pengar eller sølvskei e.i. I alle  
fall gjev fadderane gåver til barnet.

B. Fødselsdag.  
24: I den eldre tida var det ikkje tale om å høgtida  
fødedagen korkje for barn eller voksne, seier  
dei som er i 70 – 80 – 90 års alderen. Men dei  
som er fødde for 60 år sidan, seier at det var  
somtid barna fekk litt ekstra til fødedagen.  
Det kunne vara ei sirupskaka som dei sjølv  
kunne skjera av kva tid dei ville, eller nokre  
småkaker som dei hadde i ein pose og som  
dei fekk eta av kva tid dei ville utover dagen.  
Barna tykte det var veldig gildt å ha noko for  
seg sjølv den dagen, og dei hugsar det med  
glede seinare.  
25: og 26. Nå er det ofte slik at barna steller litt ekstra  
for foreldra kvart år når dei er nådd opp i  
60 – 65 års alderen. Men det er sjeldan nokon  
blir bedne før om folk er i 60 år. Mange går for  
å helsa på, dersom det kjem ein notis i ein avis  
om at dei fyller 60 – 70 – 80 o.s.v år – utan  
å verta bedne. Di eldre personen er, di fleir  
plar det koma. Ofte kan det bli store lag;  
men dei kjem som regel i kveldinga, så dei  
får berre eit måltid mat; stundom kan dei  
få dessert eller frukt seinare på kvelden.  
27:Til gamle folk plar folk som kjem for å helsa  
på, ha med ei gåva. Men det er ingen fast  
regel. Nokre kjem med kringlar elle i ”bløt-

\[s. 5\]

kaker” så ikkje vertsfolket skal stå opprådd  
for mat om det kjem mange uventa gjester.  
28: Fell bort.  
29: Barna får nå ofte ei blautkake med så mange  
lys på som dei er år, og det blir servert mjølk,  
sjokolade, og kaffi dersom der er vaksne med.  
Er det eldre folk som held høgtid på fødedagen,  
så blir det alltid smurt smørbrød med ymse  
og godt pålegg; etterpå kjem kringle, blautkaker  
og ymse småkaker.

C.Konfirmasjon.  
30: Oline Gabrielsen, f. 1864, seier at ho trur ikkje  
det var serlige festligheter i heimen. Då ho  
blei konfirmert, fekk ho nye alle klede, frå  
innerst til ytterst. Svart kjole. Etter dei kom  
frå kyrkja, åt dei middag, vanleg ”kjøtmat”.  
Men det var ingen gjester.  
Eg har spurt folk som er vel 70 år, men dei  
seier at dei fekk ingen gåver eller hadde  
gjester. Besteforeldra kunne koma, men det var  
alt. Men alle klede dei gjekk med den dagen,  
var nye. Alle Gjentene hadde svart kjole. Gutane svart  
eller mørkeblå dress.  
31: I 1903 blei eg konfirmert. Eg fekk mange og  
fine kort, og nokre bukettar med blomar,  
det var alt. Mor hadde stelt til middag,  
og eg skulle sitja øvst ved bordet den dagen.  
Alle kleda var nye, svart kjole.  
Andre huslydar hadde det om lag slik. Det  
hende ein og annan hadde noen slektningar  
hjå seg den dagen. Men det var konfirmanter  
mest i kvart hus, så det var ikkje godt å beda  
32 andre. – Nå blir som regel fadderane  
bedne og den næraste slekt, dersom der ikkje

\[s. 6\]

er konfirmantar i dei heimane. Eg trur ikkje  
det var vanleg å be læraren eller presten. Det  
blei vanskeleg for dei å vita kven dei skulle  
gå til, dei ville få innbjoding frå mange.  
Næraste gardsfolk blir ofte bedne dersom der  
ikkje er konfirmantar.  
34: Det blir aldrig brukt sendingar. Men det er  
vanleg at dei som er bedne, gjev gåver.  
35: Det er ingen visse rettar. Kvar huslyd tek  
det som det passar for dei, men det blir  
alltid steikt og bakt mykje godt.  
Før var det handlingar i kyrkja som konfir-  
mantane var mest opptekne av, nå ser det ut  
som det er gåvene og festen heime som er  
det viktigaste.

D.Bryllup.  
36: Dei gamle seier at det blei ikkje halde noko  
trulovingsgjestebod.  
37:Nå er det ingen fast regel, nokre har eit  
lite eller stort trulovingsgjestebod; men eg  
trur dei fleste har ikkje noko.  
38 og 39. Men brylluper kunne vara både i 2 og 3 dagar.  
Dei som skulle vara med i bryllupet, blei bedne  
ei veke føreåt dersom dei skulle ha sending med.  
Den vanlege sendinga var ”søsterkaker”. Ho smaka  
som julebrødet dei brukar nå, men bakt i runde  
ringar, den underste størst, så minka dei av  
oppover. Det var 4 – 5 – 6 ringar dei kom med, og  
desse blei sett inn på bordet på einannan,  
det var som små tårn. Det kunne stå 5 – 6  
sendingar på borda samstundes.  
Men dei kunne og ha gumme eller smør  
til sending. Smøret hadde dei ofte i ein  
ambar som sume kalle for ”skreppøskja”.

\[s. 7\]

Det sermerkte med ho var at botnen var så høgt  
oppe så det var ikkje så mykje smør i ho som det  
såg ut til. Ambaren var fint utskaren, på  
innsida av loket var det serlig fint. Når dei  
trykte loket på, sette det eit fint mynster på smør-  
et. Men nokre kom og med stykke. Dei var  
utkrota med ei treskei. Var toppen skoren av  
smøret, skulle gjestene ta frå toppen når dei for-  
synte seg. Var toppen på, skulle dei ta nedanfrå.)  
Det var vanleg 5 – 6 matmål i bryllup. Når gjestene  
kom, blei dei mødt med eit glas brennevin eller og sende  
dei rundt ei ølskål. (Moskovaskål kalla dei  
ølskålene i Austre Eikelands skulekrins. ”Drikk meg  
til av ei god manns hand, sa dei.) Alle drakk  
av same skåla.  
Når alle var samla, blei dei bedne til til bords, og  
dei eldste, anten det var slekt eller gardsfolk, blei  
sett øvst – ved sida av brurfolka. Det var kaffi  
og vanleg høgtidsmat dei fekk: brød, lefsa, gumme,  
søtost.  
Når dei tok på veg til kyrkja, var alltid kjøke-  
meisteren med. Han hadde øl og kakestykke  
med når vegen til kyrkja var lang. Der var  
visse stoggeplassar, og der gjekk ølskåla rundt  
også når dei kom frå kyrkja.  
Når alle var komne heim frå kyrkja, skulle dei til  
bord og få middag. Dei hadde same plassane  
som ved første måltidet. Det blei så bore inn  
store fat med ”kjødmat”. I kjøtsupa var det  
rikeleg med kjøt; grønsaker, mjølbollar og potes-  
ter låg saman med kjøtet i fatene.  
I mange brylluper stod brennevinsflaskene  
langs bordene og eit lite glas til kvar person.  
Gjestene forsynte seg sjølv både av kjøtmaten  
og brennevinet. Ølskålene blei sende om, og

\[s. 8\]