Transkripsjon av filen #NEG_68_14234_Ho_Voss

metadata sjå spørsmål | sjå fil

\[\_Namn.\]  
1: Brising.  
2: Brising er fast om bål på visse dagar  
i året. Vert også nytta om andre bål,  
t.d. når ein brende opp kvist og rask  
etter rydjing på bøen om våren. Men i  
det tilfelle kan det òg heita: Eld.  
3: Brising tyder helst eit litt stort bål.  
Ved rydjing av smågrasbøen laga me  
"rudmindynjor" som gjerne var dei same frå  
år til år. Når me så eit år brende det  
som var brennbart på dei - der var gjerne òg  
stein og sand - samla me det helst frå  
mange rudningsdyngjer, og kalla det då brising.  
Brende me rudningsdynjene kvar for seg,  
ville me ikkje kalla det brising.

\[\_Tida.\]  
4: Eg har ikkje høyrt om det.  
5: Nei.  
6: Nei.  
7: Det veit eg ikkje.  
8: a. Ja. Jonsokbrising - Jonsokafta -  
b. Ja. I eldre tid.  
\[s. 2\]  
c. Nei. ikkje i deira minne som har for-  
talt til meg. Men det skal ha vore skikk  
tidlegare.  
d. Ja. Olsokaftan. \[Det heiter aldri  
Olsok-kvelden hjå oss.\] Fast uttrykk:  
Jolafta(n). Påskafta(n). Pinseafta(n). Olsokafta(n).

9: Eg har høyrt at dei gjorde det, i farne  
tider. Men ikkje møtt nokon som har  
vore med på det.  
10: Nei.  
11: Det om krøtera veit eg ikkje.  
Jonsokbrising - og alle dei andre årvisse  
brisingane - var kveikte på "afta".  
12: Nei. Dei skulle vanleg kveikjast i  
skyminga, for at ein skulle sjå dei godt.  
Jonsok var det ingi skyming å rekna,  
men brisingen skulle kveikjast i 11 - 1/2 12 tida.  
13: Nei. Dei som var kveikte i skyminga  
skulle haldast ved like til midnatt, eller  
lenger. Jonsokbrisingen skulle brenna  
til langt ut på natt, kanskje til sola  
spratt.

\[\_Staden.\]  
14: Ja. Det var på stader som kunne  
sjåast langan lei. Ikkje ved vegkross.  
Der er mangfoldige stader for brisingar  
i vår bygd. På fjelltoppar, åsar, oppi  
ei lid der det er leikarvoll attmed,  
og på holmar.  
15: Oftast brende dei brisingen på same  
staden, men ikkje alltid. Hangur var  
brukt til jonsokbrising. På Skjelda-  
holmen i Vangsvatnen, utfor garden Skjelde,  
\[s. 3\]  
brende dei - og brenner dei den dag i dag -  
berre Olsokbrising.  
16: Nei, ikkje for kvart garsbruk. Men  
for \[ein gard\] kunnde dei gjera det. Det var  
ymist. Me på Øvre Lid brende jonsok-  
brising oppi Hagane (på småbøen). Det  
var mest born og ungdom, men han far var  
alltid med og hjelpte oss og såg til at det  
ikkje var fåre med elden, og at det i  
turkever vart sløkt heilt av. Me hadde  
ein plass som var nor ei oppkoma.  
Elles hadde eg inntrykk av at det var  
gjævare å brenna brising oppe på  
Åsen - "Lia-åsen" -, men 17de mai ville  
(og kunne) dei ikkje gå så langt, dei små  
borna skulle òg få vera med.  
Dei på Nedre Lid brende 17de mai brising i sine  
Hagar. Det var den tid 4 mann på Øvre  
Lid, og 4 mann (brukarar) på Nedre Lid.  
Jonsokbrising brende dei gjerne på Åsen.  
Og oppover Takla på Vivåskamben, og  
framme på Sollidkamben, der såg mest  
heile Vossebygda brisingen.  
17: Nei ikkje det eg veit.

\[\_Dei som steller med bålet og tenner det.\]  
18: Alle i grenda - eller på garden - som  
vil vera med.  
19: Ja.  
20: Nei. Born brenne nok brising 17 de mai,  
men må då ha ein eller fleire vakne med.  
Sjå: nr. 16 . Elles er det mest vaksne -  
ung og eldre - som brenner brising.  
21: Skikken er utgamal. Etter at Voss ung-  
domslag (det frilynde) var skipa, har dei  
teke til å brenna Jonsokbrising. Kristelege  
ungdomslag V.U.F. og andre har og teke opp  
\[s. 4\]  
skikken.  
22: Nei.

\[\_Korleis dei bygde bålet.\]  
23: Brisingen var bygd - eller skyldra opp -  
på ymse måtar. Men noko grue av stein  
har eg ikkje høyrt om.  
24: Emnet var også ymist. Det vanlegaste  
var rudningsved, greiner og lauv og trås,  
og attåt det nokre staurar og stommer som  
kunne halda det oppe. Gran- og fure- bar  
var og mykje brukt, "Skat". Tjøretunner var  
brukt på høge fjelltoppar, der det ikkje  
vart større skog, og på holmar. Det var  
ungdomslag, eller samanslåingslag i grender,  
som kjøpte tjøretunnene, eller laga dei til.  
25: Nei.

\[\_Korleis dei fekk bål-vyrke.\]  
26: Ikkje gamle båtar, det eg veit. Dei  
kjøpte tjøretunner.  
27: Ja. Brisingen var oftast oppbygt før,  
men alle som var med skulle finna  
meir tilfang, om det var råd. Og dei moroa  
seg med å kasta eine (sprake) og andre emne  
på brising så det brasa opp, eller  
"briske" som dei sa.  
28: Nei, Ikkje stela, men få.  
29: Nei.  
30: Nei.

\[\_Korleis bålet skulle vera.\]  
31: Nei, ikkje like store. Alle brisingar  
skal vera så store som mogeleg.  
32: Ja.  
33: Ja. Så stort som mogeleg, og så høg  
\[s. 5\]  
flamme som mogeleg. Då jubla store og  
små, og sprang og leika kring brisingen.  
Han skulle og vara så lenge som råd var.  
34: Nei, tvertimot. Dei sa: "Det vart ber-  
re oppi røyk!"  
35: Ja. Ved å kasta rå eine (sprake) og bargreiner på.  
\[\_Kva bålet skulle tena til.\]  
36: Etter gamalt: Bål skulle driva bort  
vonde vette.  
37: Brisingen eg har skrive om skulle ikkje  
vera til det. Men folk hadde kjennskap  
at det vart gjort opp eld til vern, t.d. mot  
"Huldrafolket".  
38: Ja, dei kasta på kvarandre for moro. Men  
dei måtte ikkje gjera så mykje av det at  
det fatna i kleda.  
39: Dei tok visst varsel for veret. Men eg  
har ikkje større greia på det. Ikkje an-  
dre varsel i mitt minne.

\[\_Sjølve festen ved bålet.\]

40: Nei. Me kalla det brenna Jonsokbri-  
sing (Olsokbrising), det var det vanlege.  
Men ein kunne òg seia: "Jonsok-moro."  
41: Nei, i eldre tid var både unge og gamle  
med, alle som kunne gå dit. I ny tid  
kan det vera meir ungsom - serleg når  
det er eit ungdomslag som skipar til.  
Men alle likar å vera ute og sjå på bri-  
singane, anten dei er oppe på fjellet, eller  
ute på ein holme. Så heile folket tek for  
så vidt del i jonsok- og olsokfesten, om berre  
ein liten slump folk er ved brisingen - som  
t.d. på den vesle Skjelda-holmen -.  
42: Nei. Berre til brisingen var nedbrend. På  
holmar trongs ikkje det heller, der var ingen  
\[s. 6\]  
brandfåre.  
43: Ja, dei hadde nista med - og gjerne drikka.  
Men ikkje alkohol det eg veit.  
44: Både òg. Born og ungdom sprang og  
dansa kring brisingen, dersom der var slett  
mark. Men leikarvollen var ofte eit styk-  
ke undan, og der leika dei i det leiet  
brisingen heldt på å dabba av - òg om  
det var jonsoknatt - til sola spratt.  
45: Ja.  
46: Ja.  
47: Nei.  
48: Eg veit ikkje stort meir enn det eg  
har fortalt.

\[\_Skikken i dag.\]  
49: Folk i Kvitli, og på Voss elles, har  
dem same meining som før, at det er ein  
god gamal skikk. Dei held skikken oppe.  
50: Skikken har halde seg lik i manns  
minne. Den auka i 1945 og 1946. Sidan  
har den minka ned att til det den var før.  
51: Under den tyske okkupasjonen 1940 - 45  
fekk ingen lov å brenna brising på  
høgtidsaftan.  
Då frigjeringa kom i Mai 1945 var det  
sume som nytta høvet og kveikte store  
brisingar på synberre stader. Frå dei norske  
styremakter kom det åtvaring mot det, avdi  
me den tid hadde samleleir for tyskarar  
på eksersermoane på Voss, og det kunne verka  
eggjande på dei. Men etter dei var ute or  
landet, kom det nokre år med aukande  
brenning av brisingar. Det var gleda  
over frigjeringa som var grunnen.  
Skikken verkar som ein samlande faktor,  
til gleda og fest, og til sterkare nasjonalkjensla.

Vennligst logg inn for å starte transkripsjon

Transkriber ein tilfeldig Førre Neste