Transkripsjon av filen #NEG_27_5981_Ho_Voss

A. Saltvassfisk. 1: og 2. Ein veit ikkje å ha høyrt om at fisk har vore bruka noko nemnande som bytemiddel for andre varer. Når bøndene i eldre tid rodde til Bergen vår og haust, kjøpte dei jamnast ei våg eller to med turrfisk (klippfisk) so mykje dei trong i hushaldet for halvåret. 3: Kjøpte ein turrfisk var det jamnast torsk. Og so torskenakkar "nakkafisk". Den var halden for fysemat framom all annan fisk, ogso framom ferskfisk var den gjestebods og verskapsfisk. Frå gamalt var det so vist at kvar einaste huslyd kjøpte vårsild, ei eller to tunner eller so stor lyden var, som dei "gjore opp", salta eit halvt døger, og røykte. Det var sjeldan ein gante av vårsilda (her segjer ein kverka sildo når ein tar berre tolkna or) og salta ned til spekjesild. Før i tida kjøpte og kvar huslyd minst 1 tunna brisling som ein salta og åt som spekjesild. \[s. 2\] Av røykjesilda hadde ein so visst eitt mål for dagen til langt utover sumaren, fyrsta koka ein den, men frå mai åt ein den i spekje. 4: Den mest vanlege fisken ein får her er sei om våren og sumaren. Men ogso torsk og hysa kan ein få stundo. Sume set liner i fjorden og får langa og brosma. Om sumaren er her pir og makrell. 5: Sume fiskar sjølv den ferskfisk dei treng, og kan ogso selja litt til andre. Elles er det jamnast butikkane som skaffar lettsalta fisk heim frå byn. 6: Dette er ei fjordbygd. Og ferskfisk kan ikkje segjast å nett høyra med i det dag- lege kosthaldet. 7: Her var hjå alle bruka mykje meire fisk før enn no. For før \[\_var\] her fisk i fjorden, segjer dei gamle. Og folk tok seg ogso meir tid til å ro utpå og fiska. Og so var fisken billeg før for dei som kjøpte. Like til ved hundraårsskifte gav ein berre 40 øre for ein stor sei. Folk som fiskar litt segjer at etter fyrste verdenskrigen var det som fisken kom vekk or fjorden her. Ferskfisk er meir sjeldan no utanom den tida våren og sumaren då seien kjem inn i fjorden. Dertil kjem og at fisken no er vorten so høg i pris at folk likso snart brukar kjøt. 8: Fersk fisk var halden for betre og \[s. 3\] grusare enn salta fisk, kanskje noko av den grunn at ein kunde koka supa av só på ferksfisken, men ikkje på salta fisken. Og fiskesupa var halden grust og helsesamt. 9: Her i fjorden er det ei sjeldenheit å få ein laks, og den har aldri vore rekna for kvardagskost her. 10: Det kunde henda dei som var å fiska kunde få ein hå, habrand og håkjerring på kroken. Desse var ikkje etande. Men sume tok dei heim og koka dei til grisemat, andre let dei liggja att i fjøra. Steinbit og ål åt ein heller ikkje før. All fisk som ikkje var etande kalla ein ufisk. (Ordet ufisk er ogso eit stadigt sjellsord for den som ikkje er real eller heilt erleg.) B. Ferskvassfisk. 11: Før i tida var her ikkje bruka stort ferskvassfisk. Folk som no er gamle seier dei hadde ikkje ete aure før etter dei var vaksne. Endå her er ikkje lite fisk i fjellvatni herikring, og i elvane. Det var fyrst byfolk som kring hundraårs skfite tok til å fiska i vatni. Og sidan har unggutane i bygdi drive litt med det, men mest berre for morro skuld. Vassfisken her er aure, kjøa, kvitugg, røyr og kanskje fleire sortar. 12: Her har ikkje vorte teken so mykje vassfisk at den har vore rekna for noko i hushaldet. \[s. 4\] Konservering av fisk. A. Saltvassfisk. 13: Ein veit ikkje om at her frå gamalt har vore bruka annan konserveringsmåte for fisk enn salting og turking, og det stellte folk med kvar åt seg. På føresumaren kunde her vera godt med sei i fjorden, og då nytta dei fleste høvet til å fiska til hus- haldet. Ogso bøndene gjorde det. Det vanlegste var då å salta fisken og hengja den på tro opp under takupso. \[\_a.\] var det tidlegt på våren og ikkje for varmt bruka sume å flekkja og hengja opp fisken, seien usalta. Men det vanlege var å salta den før ophenginga. Var fisken turka berre litt, eller slik at ein kunde koka den utan fyrst å bløyta den, då sa ein fisken var bokna Eitt gamalt ord segjer "boknafiskjen æ dryg". Folk lika ikkje den. Var fisken fyrst ophengd skulden den verta turr skikkeleg, og bløytt og luta før kokinga. Dette var sei. \[\_b.\] Var ein so heldig å få meir torsk enn ein bruka fersk kunde ein salta den litt og so røykja. Røykjetorsk var halden for sers fin fysemat. Ein kjenner ikkje til at dette har vorte gjort dei seinare åra. c. Dette har ein ingenting høyrt om. 14: Sume bruka å vindturka litt av vår- silda når den var laka. Den silda som skulde turkast soleis, vart ikkje sprett opp i buken under opgjeringa, men kløyvd etter ryggen og spensla etter sporen. \[s. 5\] 15: Både røykt og vindturka sild åt ein i spikje. Og nedsalta pir og makrel åt ein i spekje liksom spekjesild. Men ein kjenner ikkje til at annan fisk vart eten i spekje. B. Ferskvassfisk. 16: Får ein meir vassfisk enn ein kan bruka fersk so saltar ein den jamnast. Ein har ogso laga opp fiskekaker av den og havt på Norgesglas. Korleis ein lagar fisken til. 17: Før i tida bruka ein fisken mest berre kokt. So tok ein til å steikja seien, (seibiff) Og no steikjer ein nersagt all slags fisk. Det var vel silda ein aller fyrst tok til å pannesteikja. 18: Her brukar ein å koka fisken i vatn. Før når ein jamnast koka suppa av fiskesó, hadde ein berre so mykje salt i vatnet som skulde til for å gjera suppa passeleg salt. Når fisken var kokt vart den teken opp i eit djupt fat, so tok ein salt og fiskesó i ei ausa og rørde til saltet bråna og slog det so over fisken eit par gonger eller so, til fisken var høveleg salt. Dette kalla ein å sålta fisken. Slik gjer ein enno når ein vil ha suppa av só. Elles brukar ein å ha so mykje salt i vatnet før ein har fisken uti, som der trengst for å få den passeleg salt. Lutafisken saltar ein altid på den vis at ein lagar sålta som ein lakar over fisken etter den er kokt og komen i fatet. \[s. 6\] 19: Før bruka ein jamnast talg i gryta eller panna når ein steikte fisk eller sild. Og det brukar sume enno, eller brukar ein no mest margarin. Det er berre fersk fisk som vert steikt, ikkje salta fisk so vitt ein veit om. Å steikja fisk eller sild på glør var ikkje nemnande bruka her det ein kjenner til. Under siste krigen bruka ein lever til steike- feitt om ein hadde det. Elles fekk mange tak i sildolja frå sildoljefabrikk. Den var ogso brukbar som steikjefeitt til fisk og sild, når ein ikkje betre åtte. Lutefisk. 20: Like til siste krigen var det vanlegt her at ein luta turrfisken sjølve kvar åt seg. Men under krigen byrja handelsmennene til å ta heim frå byn ferdigluta fisk. Og no er her ingen som lutar fisk sjølve lenger. 21: Vassfisken kokar eller steikjer ein fersk. Eller salta den. 22: Fiskesuppe. Det var vanlegt før å laga suppa av só på fersk fisk og sild - sildasupa, pira- supa, og av all annan fisk var det berre fiskasupa. Ein hadde to måtar å laga til fiskesuppa på. Ein kunde laga ei jamning av mjøl og surmjølk og vispa ut i só. Vilde ein ha den ekstra god tok ein nokre skeier sur rjome i staden for sur mjølk. Den andre måten var at ein brædde \[s. 7\] litt smør i gryta, rørde på eit par skeier mjøl og vispa so av só litt etter litt uti. Felles krydd for all silde og fiskesuppa var karve, som kvar åt seg henta på bøen om sumaren før i tida. (No kjøper ein karve og.) Hadde ein gulerøter bruka ein gjerne det i fiskesuppa av båe slag. Av salta fisk har det ikkje vore brukt å koka suppa, det ein veit. Suppa både av sild og fisk var mykje meir nytta før i tida enn no. Det må segjast å vera ein gamall rett. Til dømes er supa av sild heilt avleggs no. 23: Ein kjenner ikkje til at nokon bruka å koka suppa på só av vassfisken. Sild. 24: Før i tida åt folk mykje meir sild enn ein gjerer no. Det var mest spekje- sild og røykjesild som var bruka. Det var ikkje uvanlegt at ein middels stor huslyd bruka to tunnor bisling om året, attåt all vårsilda ein bruka \[-attåt\]. Silda var billeg i dei tider. Og der råda var lita åt dei jamt sild to gonger om dagen, røykjesild til frukost og spekjesild til nons. Som brødsuvl i likheit med smør eller smolt var ikkje silda rekna, men meir som fisk og kjøt. 25: Sildegryn var bruka jamt før, og er litt i bruk enno. Det kunde vera både av fersk og salta sild. Mest var det bruka salta vårsild som ein vattna utatt. \[s. 8\] Ein koka saman bygg-gryn, kålrot og skrella poteter. Når dette hadde nokre minutta att av koketida hadde ein den renska og oppskårne silda uti med det andre. Krydde til dette var pepar. Ein løk koka ein og ilag med, om ein åtte det. Fiskemat. 26: Fiskepudding lyt segjast å vera ein nyare rett her. Berre få har laga fiskepudding sjølve, det er slike som hadde lert det i byn. Dei seinste åra har butikkane fått heim fiskepudding og ferdige fiskekaker frå byen. Og no brukar folk mest av det. 27: Når ein kan få tak i fersk fisk lagar ein gjerne fiskekaker og fiskebollar sjølve. Hermetisert fiskemat i boxar kjøper ein berre om inkje anna er å få. Særskilde fiskerettar. 28: Ein bruka mykje berre å koka levera ilag med fisken og eta den attåt som suvl. Men hadde ein lite lever kunde den drygjast ved å koka levragraut av den. Ein renska hinna av levra, plukka den i små stykkje og hadde ilag med litt vatn i gryta. Når dette hadde koka litt hadde ein i litt salt og rørde på ei jamning av mjøl og sur mjølk. Ein kalla dette levragraut og åt det som suvl til fisk og flatbrød. No for tida er det vistnok ingen som kokar levragraut. 29: Dette som her er nemt veit ein ikkje om har vore bruka her i kring. \[s. 9\] 30: Mange bruka lever som steikefeitt til fisk og sild under krigen. Men ein kjenner ikkje til at det har vore gjort elles. 31: Ein kjenner ikkje til nokon måte dei kunde lagra opp lever til bruk. Hadde ein meir lever enn ein bruka fersk, so vart den samla til lyse. Ein la då all levra i eit kjerald og let den stå til feittet "gjekk or", som dei sa. Dette rennande feittet som ein kalla lyse vart havt på flasker, den øvste og finaste. Den var etterspurd og bruka som medisin til kyr som hadde trummesykja, og jamnast med godt resultat. Det feittet som var nerast botten i kjeraldet var grutalysen, den vart koka ilag med tjøra og talg til smurning for ler og sko og ymse andre ting. 32: Stor torskerogn har alle dagar vore halden sers grus. Ein la rogna i eitt lerretsplagg, batt ein tråd over og koka den i saltvatn. Det var ein fysemat. Rogn av storsild og vårsild vart og vel nytta og anten koka eller steikt. Mjelkjen derimot var ikkje etandes sa dei gamle, so den gjekk ilag med slo. I seinare år har ein lert å nytta ogso mjelkjen ilag med rogna til innmatkaker. 33: 34. 35. Dette som her er nemnt veit ein ikkje om har vore bruka herikring. 36: Før vart pir og makrell hovuda koko og ein saug heilen ut or dei. Det var sagt \[s. 10\] at den var søt og smaka framifrå godt. No brukar ingen å gjera det lengre. Av små fisk nytta ein ikkje hovuda. Men av sei, torsk, brosma og langa vart hovuda koka og avetne det som etandes var. Av torsken åt ein det ein kalla "søtemagen", elles veit ein ikkje om at fiskemage eller symjeblera har vore nytta til nokon ting. Ister i spekjesild har vore og vert eten saman med silda. Skaldyr. 37: Krabbe og hummar åt ein før det ein kunde få. Den vart koka i vatn i store gryter og eten til flattbrød. Krabbe kan ein stundo få enno, men her er mindre av den no. Hummaren vert no send til byen, den fell for dyr for bygdefolk. 38: At nokon åt blåskjel og muslingar har ein inkje kjennskap til. Ordtak. (Bygdadialekten) Fiskaren får ikkje væra forten. Toskjen å seien går same veien - lukst åt gryto - å slutt æ syto. Ingjen fagna ufiskjen. Lagre Lagre og merk som ferdig

Vennligst logg inn for å starte transkripsjon

Transkriber ein tilfeldig Førre Neste