Transkripsjon av filen #NEG_23_7038_Ho_Voss

metadata sjå spørsmål | sjå fil

I eldre tid vart maten tillaga i stova der ein og åt.  
No har ein kjøkken, og der et ein og for det meste.  
1: Ein sat ved bordet til alle måltider.  
2: Heile huslyden sat og sit no og ved same bord.  
3: Alle et på same tid.  
4: Alle får same mat. Det har nok helst vore  
slik før og. Men husbondsfolk hadde høve  
til å finna seg ein godbet imillom måla.  
Mor fortale om ein dreng som låg på stovelemmen.  
Før han kom ned om morgonen, fann husbonden seg  
flatbrød og smør i bordskuffa. Dette høyrde  
drengen og vart meir og meir arg. Flatbrødet vart  
nemleg etla (rasjonert), vanleg 1/4 leiv til kvar, og  
attåt det \[\_brimsupan\] om morgonen.  
Ein morgon husbonden ropa opp til drengen:  
-Du får til å nuska det opp no. -så svara drengen:  
-Du får no nuska deg ferdig i bordskuffa fyrst.  
5: Det vanlege er at folk et på kjøkkenet.  
6: Det var faste plassar ved bordet før. Husbonden  
sat i høgsætet, husmora sat ofte nærast høgsætet  
framfor bordet, slik at ho kunne gå ifrå bordet  
når det trengdest. Borna vart plassert innafor  
bordet og tenarar på framsida. No har ein  
også helst faste plassar ved bordet, men ein  
\[s. 2\]  
reknar ikkje lenger på noko høgsæte ved kjøkken-  
bordet eller at ein plass er meir vyrdeleg enn  
dei andre. Det er det reint praktiske som spelar  
inn. Det er greitt å ha sin faste plass, så ein  
ikkje kolliderar med nokon annan når ein skal setja seg.  
8: Nei.  
9: Ein brukar ikkje nemninga \[\_høgsæte\] lenger.  
Eg minnest mange stader hadde dei høgsæte  
ved øvste bordsenden - med utskorne støtter.  
10: Husbonden vert vanleg sett ved øvste bordsenden,  
den som er lengst frå kjøkkenet, husmora ved  
den andre enden.  
11: Før var ein nok ikkje alltid så nøgjen på det  
med å vaska hendene før ein gjekk til bords.  
Ein skola av mold og skit når ein hadde "skitna  
seg. Synte det ikkje serleg mykje svart på hendene,  
tenkte ein ikkje på vask. Dette hender nok  
sume stader enno. Men regelen er nok at  
ein no vaskar hendene før ein et. Det finst  
vanleg eit vaskefat ved springen på kjøkenet.  
Far min var streng og spurde \[-alltis\] når me  
kom til bords om me hadde vaska oss då me var  
små. Elles laut me frå bordet att. Men dette  
var ikkje vanleg på den tid.  
12: Då eg var liten, undra eg meg over at folk  
i grannegardane berre hadde eit grautfat  
midt på bordet, kvar si skei og ei skål med  
mjølk som dei duppa grautskeia med grauttugga i.  
Litt om senn har det gått or bruk. Men ein  
gamal mann her som døydde 1938 bruka  
det slik til det siste.  
Ofte brukar ein no å slå mjølka på grauttallerken.  
Elles brukar ein nok og å drikka mjølka direkte or koppen,  
men eg trur det er sjeldnare.  
Det var \[-truleg\] ved kaffidrikking folk fekk kvar sin kopp.  
Det heiter også svært ofte \[\_ein kaffikopp\] om slike koppar.  
\[s. 3\]  
13: Gryter vart ikkje sette på bordet det eg har frett.  
Maten vart aust opp i store treskåler. Men steikepanna  
vart sett på bordet når ein hadde steikt flesk eller  
sild eller likn. Ein sette panna på ei rist av streng  
Ein kunne ikkje setja steikepanna på bordet når  
ein hadde framande. Elles bruka ein gjerne  
finare koppar og dekketøy i det heile når ein hadde  
framande. Dette gjeld i ein viss mun enno.  
14: Fisk og sild bruka ein å leggja millom flatbrød-  
stykke når ein åt. Ein smurde smør på eit  
stykke flatbrød, la fisk eller sild på og la så  
eit eller kanskje fleire flatbrødstykke oppå.  
Per Sivle nemner. \[\_fiskakling til biska\] i ein  
av sine Vossastubba. Det var gamalt rekna  
for sers god mat. (bisk = frokost) kling = flatbrød  
som er lagt saman med smør på.  
Ein bruka fiskakling til frokost og attåt kvardagsgrauten.  
15:Det vert enno bruka av og til, men eg trur ikkje  
det vanleg vert rekna for god bordskikk.  
17: Eg minnest at eg undra meg over at dei sume  
stader ikkje bruka gaffel då eg var liten.  
18: Når karane kom til bords, tok dei opp slirekniven  
sin og åt men han. (Skeia hornskei stod i ei "gutt"  
på veggen. Den tok dei ned når dei skulle eta.)  
Kvinnene hadde vanleg ein bordkniv.  
19: Ein hadde kvar si skei. Skeia var vanleg laga  
av verahorn. Vanleg stod skeiene i ei "gutt"  
på veggen. No er det vanlege kjøpeskeier av  
metall, sølvplett og av og til sølv, også stål.  
Dei fleste har nok bruka å vaska skeiene i dette  
hundreåret. Men ein mann som døydde 1938  
bruka å setja skeia oppatt i "guttæ" når han  
var ferdig med maten - utan å vaska ho.  
20: Me hadde 10 - 12 borddiskar av tre heime  
då eg var liten. Dei var dreia, og var omlag 15 cm i  
tverrmål.  
\[s. 4\]  
Desse vart bruka til sild og kjøt. Men me hadde  
djupe steintøytallerkar til suppe og graut. Litt om  
senn har folk gått over frå fellesfat til å bruka  
djupe tallerkar t.d. til graut.  
21: Borddukar var ikkje i bruk til kvardags.  
Heller ikkje no er det i vanleg bruk.  
22: Det er vanleg med voksduk.  
23: Bestemor mi og mor mi fortalde at husmora \[\_etla\] (delte ut)  
flatbrød og annan mat: kjøt, fisk, smør.  
Mor etla kjøt, fisk og smør, men ikkje alltid,  
og berre til borna. Brød fekk me det me ville ha.  
I mor sine unge dagar fekk dei kvar sitt omnsbrød til  
jol (\[\_jolakaka\]) Det gøymde dei i kornbingen  
og hadde av det langt inn i nyåret.  
26: Når borna er 6-8 år hjelper dei vanleg seg  
sjølv ved bordet og får då ofte forsyna seg sjølv.  
Vanleg er det mor som hjelper dei, men elles  
kan det vera eldre sysken, far eller tenestgjenta.  
\[Figur: Pil opp\]  
25: Men og halvvaksne gutar skulle ha meir  
Kvinner skulle greie seg med mindre mat.  
27: Ein togg til småborn. Det var vanleg.  
28: Ein ber vanleg for maten - før og etter - ofte  
er det eit av borna som les høgt. Borna bytest  
om det. Eg trur at \[-mange\] sume stader der det er berre  
vaksne, har ein lagt bort skikken å lesa for maten.  
Elles les ein der det er berre vaksne, helst stilt.  
29: Ein hadde lov å snakka ved bordet. Det er  
likeeins enno.  
30: Har ikkje høyrt om det.  
31: Ein skulle ikkje syngja ved bordet: Ei gamal  
herming: Mannen visste 'kje at kjerringa var gali  
for ho song ved bordet.  
32: Det har vore ymse. Sume stader var dei strenge  
på at risa skulle venta til alle var ferdige.  
Andre stader gjekk ein frå bordet ettekvart  
som ein var ferdig.  
\[s. 5\]  
33: Det var ikkje vanleg å segja takk for maten  
til kvardags. Det er heller ikkje vanleg no. Men  
mange stader lærer dei no borna å segja takk for  
maten til mor og far. Sume stader segjer alle  
takk for maten når dei reiser seg frå bordet.  
34: Ein framand som kom inn under måltider  
helsa og sa: Signe maten! eller - velbekomme!  
35: Ein kjende det knapt som ei plikt å by ein framand  
mat om han kom inn under måltidet. Det skilde  
seg kva mat ein hadde. Var det \[\_mat til å bjoda\]  
\[\_framandfolk\], fekk han gjerne \[\_setja seg innåt\].  
36: Det skil seg kor langt han har fare. Er det  
ein langframand, er regelen den at han skal ha mat.  
37: Ein tilfellig gjest vart traktert med det beste  
i huset dersom han fekk mat.  
38: Nei kaffien var ikkje ferdig alltid. Kjelen hekk  
ikkje på heile dagen. Skal ein gje kaffi til nokon,  
trekkjer ein ny kaffi.  
39: Dei fleste tilfellige gjester får mat på kjøkkenet  
saman med huslyden. Dersom han vert sett  
i stova, skal vanleg ein eller fleire av huslyden  
eta saman med han.  
40: Før var det vanleg at ein gjest skulle nøyast  
til å forsyna seg.

Vennligst logg inn for å starte transkripsjon

Transkriber ein tilfeldig Førre Neste