Folkeforsk.no
Heim
Vel emne
Statistikk
Om
Registrer deg
Logg inn
Heim
Vel emnet ditt
Baking
NEG_4_1217_Ro_Erfjord
Transkripsjon av filen #NEG_4_1217_Ro_Erfjord
Kort rettleiar
metadata
sjå spørsmål
|
sjå fil
Nettleseren din støtter ikke visning av pdf
1: So lenge folk kan minnast har alt korn vorte mole på bekkjekvernar. Anna Hamra fødd 1881 kan minnast ei handkvern på garden Hamra; men ho var ikkje i bruk. Far til Anna kunde heller ikkje minnast at kverna var i bruk. No er kverna burtkomen. Um her er handkver- nar at i bygdi veit eg ikkje. Trur ikkje det finst att no. Havre nytta dei helst til flatbrød og til eplekaka (potetkaka) Rug nytta dei til syrekaka og finare flatbrød. Ein tok alltid det beste kornet til brødmjøl. 2: Ein sikta mjølet til finare bakverk. Då nytta dei eit dørslag. Det gråve mjølet nytta dei til for. 3: Ein meiner at det er betre å baka av nymale mjøl enn av mjøl som har stått ei stund. Det var ikkje vanlegt å setja mjølet inn i ei varm stove før bakingi når mjølet ikkje var nymale. Ein har ikkje noko sers ord for ny \[side 2:\] male mjøl. 4. Det som vert laga av korn kallar ein for grón. 5: Ein veit ikkje av at ein på sume gardar har gått saman um bakingi Det var sume flinke bakstekjerrin gar som vert nytta til baking i andre bygdelag. 6: Det vanlegaste gjera brødslag som ein nyttar til kvardags i bygda no er grovt kveitebrød. Det vert steikt av sammalen kveite i steikeomn. Ein har mjølk eller vatn i det etter som ein har. Brød av sikta kveite vert meir nytta til helgemat. Vanlege brødslag som ein kjøper hjå bakarane er: Halvfine. fine. grisle brød, grove og fransbrød. I eldre tider hadde dei bakarognar (ein) på gardane. Dei laga eit brødslag som dei kalla for ognabrød. Det var laga av rug, knøa i mjølk og tilsett ølgjer. Desse brøda vart søte og gode. Dei er gått or bruk no her i bygdi, truleg då det vert slutt med ølbryginga, umlag 1880. Dei vert nytta til fest og høgtider, serleg til jol. Men dei vert og baka til slåtten på sume gardar. Syrekaka vert mykje brukt før enn ein fekk steikjeognane. Ho var laga av rug, knøa i mjølk eller vatn og tilsett surdeig. Ho vert enno nytta til kvardagsmat; men mykje minder no enn før. \[side 3:\] Ho vart steikt uppa komfyren. Ein tok eit høveleg deig emne, klappa det flatt med handi og la det uppå omnen. Når det var hoveleg steikt på fyrste sida snudde ein henne yver på andre sida. Ferdigsteikt var ho umlag 1 1/2 tume tjukk og umlag 6 tumar breid. Det vanlege brød som ein steikte i bakarognane var baka av rug. Eplekaka (potetkaka) vert baka av poteter og mjøl. Ein nyttar kveite, rug og byggmjøl. Før var det jamt havremjøl dei nytta; men no er det mest slutt med det. Desse kako ne vert av mange kalla for hedle- kaka avdi dei vert steikte på bakstehedler (ei). Før knøda dei kaka, tok høvelege deigstykke, ebne (et) segjer ein her, klappa det utyver med handi og steikte det på hedla. No bakar ein helst deigen utyver med (kjøvle (eit) og trykkjer kakene ut med eit spannlåk som er høve leg stort. Ein snur kakone so dei vert steikte på båe sior. Desse kakone vert mykje nytta til kvardagsmat. Vaffelkaka vert mest nytta til helgamat. Det er helst kveite og grónmjøl ein steikjer henne av. Væta i henne er helst mjølk. Natron har ein i henne, ein løyser natronen upp i litt sur \[side 4:\] mjølk. Pannekaka vert steikt av kveitemjøl rørt ut i mjølk. Ho vert nytta til helgamat. Lappar vert laga av kveitemjøl rørt ut i surmjølk eller saup og tilsett natron. Det er helst panna ein steiker dei i, sume steiker dei på hedla. Ein har alltid sukker i panne kaka og lappar. Lappar vert mest nytta til helgamat. Kromkaka vert berre nytta til helgamat. Gorokaka vart nytta før; men er no heilt gått or bruk. Folk som er 70 år kann ikkje minnast at desse kakone vert baka. So det er vel snart 100 år sidan dei gjekk or bruk her i bygda. Ein har kakeslag som har namn etter framande bygdelag. Det er hardingkake og norlands- lefse. Hardingkaka heite krotakaka i Hardanger. Mange kallar henne krotakaka her og. Veit ikkje kva norlandslefse kallast der nord. Turre vaffler vert brukt til fest og høgtidsmat. Sume kallar dei og for franske vaffler. 7: Det er vanleg at har i huset kaker eller brødmat av litt finare til å setja fram for uventa gjester. Det er helst lefse, hardingkake, turre vaffler, kavring av kveitemjøl og kringla og turre småkaker ein har til dette. Ein har ikkje samnamn \[side 5:\] for dette. 8. Glokake er ikkje kjent her. 9: Ein baka fleire slag flatbrød til fint bruk og til kvardags. Det var ikkje skilnad på brødet for hus- bond og tenar. Ein haddde ikkje skilnad på brødet for handverkarar. Namnet på dei ulike flatbrødslaga var: kvardagsbrød var hels baka av hevremjøl blanda med grovt rugmjøl. Men det var og baka berre av havremjøl. Tunnbrød kalla ein det brodet ein nytta til finare bruk. Det er baka av sikta rug blanda med kveitemjøl. Sollbrød var baka av grov rug ein nytta det helst i slåtten og når det var varmt. 10: Knekabrød er ikkje kjent her i bygdi. 11: Leiv nyttar ein um flatbrødet både før og etter at det er steikt. Ordet leiv kan ikkje nyttast om ei skive av omnsteikt brød. Ei brødskive kallar ein ei skjeva. 12: Når ein lagar lefse kokar ein graut av mjølk og mjøl, knøar poteter og mjøl i til deigen vert høveleg fast, so bakar ein deigen utyver til tunne leivar med eit slett kjøvle. Og so vert leivane steikte på bakstehel\[-e\]a. Ein steikjer det på bakstehedla. Fyrst vert leivane steikte litt på båe sidor, so mykje at dei heng godt i saman og lagde \[side 6:\] til sides på bakstebordet. Når ein slik har steikt deigen upp, so kliner ein råmjølk yver leivane, og så steikjer ein dei ferdige. Sume nyttar egg og mjølk rørt i saman i staden for råmjølk. Det er helst kveite og rugmjøl som er sikta ein brukar til lefsemjøl. Men grovt mjøl vert og nytta serlegt før. Ein nyttar berre ordet lefse um lefsa her. Det er til serlege høve ein lagar lefse. Til jol, påske, pinsti og komfirmasjon bakar ein lefse. Og til gravferder og brudlaup og bar sil. Og som før nemt har ein jamt lefse liggjande um det kjem uventa gjester. Ein nyttar ikkje lefse til kvardags. Ein nyttar lefse når ein er ute på reis. Ein brer smør og sukker og kliner på lefsa. Ein nyttar ordet klina. Ein kliner det bredde smøret og sukkeret utyver med ein kniv, sume brukar fingrane og. Ein nyttar ikkje ordet kling. Skilnaden på lefse og flatbrød er at ein har grovare mjøl og mindre godt i det enn i lefsa. 13: Ein brettar ikkje flatbrød og lefse som skal leggjast burt når det vert brukt heime. Det som vert brukt til nistemat vert bretta. Bretta kallar ein det. \[side 7:\] Ein har ikkje ulike namn for kvar einskild måte ein brettar lefse eller flatbrød på. Det heile ubretta brødet kallar ein ein leiv. Når brødet brettast var det i fire, ein kallar det for ei skrokka. Leivar vert bretta medan han var varm. No legg ein ikkje farg på brødet. 14: Ein rørte saman mjøl og sjør og raspa rå poteter. Når dette stod nokre dagar vert det brukande gjær. Og då dei bryggja øl til høgtidene eller slåtten so nytta dei ølgjer. 15: Ein har brukt surdeig til bakingi. Ein tok ein deigbolle, som var saman skrapa av siste deigen i troget, og gøymte han tur til neste baking. Han hadde ikkje sers namn. Dei løyste han upp i vatn. Dei gøymde han i mjøltunna 16: Sume har til merke at når deigen er dubbel so stor som når ein set han er han ferdiggjæra. Mange brukar og stikka og set henne ned i ei grop i deigen, når stikka slokna med ein gang er deigen ferdiggjæra. Ein brukar mjukt gjærbrød til dagleg no for tida. Ein et brødet ferskt og nybaka. 17: Steikingi tok ikkje lenger tid når ein nytta surdeig. Ein nytta ikkje veik varme og for ikkje anor- leis med det brødet enn når ein nytta gjær. \[side 8:\] 18: Ein har baka syra brød på liknande vis som ein bakar flattbrød. Ein nytta det helst til fest- lege høve. Krotakaka kallar ein slikt brød her, haringkaka er og brukt, men det er sjeldnare. Brødet vert kjevla med eit krotakjevle for at det ikkje skal bløra seg. Trinse er ikkje kjent her. Kjevle er skore i taggar. Kjenner ikkje til at nokon her har brukt ein reidskap som liknar på ein kam. Kamkaka er ikkje kjend her. 19: Det er i elhuset ein held seg når ein steikjer krotakaka. Ein steikjer henne på bakste hedla. I eldre tider hadde ein bakar omn på gardane her; men no er dei burte. Bakaromnnane stod i eldhuset av umsyn til brann fåren. Det var syra brød dei steikte i desse omnane. 20: På dei einbølte gardar hadde dei omnar på kvar gard. Men i meir tetbygde grender hende det at dei bakte i saman. 24: Ein har steikt i gryta. Grytekaker kalla ein dei. Kakone vert vende i gryta. 25: Grisling har ikkje vorte brukt i vår bygd. 26: Kringlor vert koka i vatn før steikinga. \[side 9:\] 27: Ein har ikkje brødslag som ein kokar i eit kar. 28: Flatbrødet vart gøyt i bører som i eldre hus står på lofte i husa. Der det ikkje er bører står brødet i setningar på golvet. Finbrødet vert gøymt i brødholk. 29: Kakestempel av tre er ikkje kjent i vår bygd. 30: Her har vore og er enno ei figur kaka som ein kallar jula- geit. Ho er avlang på skap. I kvar ende er det utteken ein trikant. Kakone får då to horn i kvar ende. Julageitene vert laga av sikta rug, deigen vert syra og ein har alltid sirup i han, når ein det har. 33: Det er vaffel, goro og krumka ka som ein steikjer i jarn. Vaffelkaka vart nytta til dagleg. Krumkaka er gjestebodsmat. Det har ikkje vore nytta noko slags surogat for mjøl i vår bygd under siste krigstida. 34: Borkemjøl vart nytta i krigs og uåra etter 1800. Men det hende at fatige folk nytta borkemjøl saman med mjøl alt til umlag 1860. 35: Det var helst almebork dei bruka. 39: Mose har ikkje vore nytta her.
Lagre
Lagre og merk som ferdig
Vennligst logg inn for å starte transkripsjon
00:00:00
Gje opp transkripsjon
Transkriber ein tilfeldig
Førre
Neste