Folkeforsk.no
Heim
Vel emne
Statistikk
Om
Registrer deg
Logg inn
Heim
Vel emnet ditt
Baking
NEG_4_1082_Øs_Rødenes
Transkripsjon av filen #NEG_4_1082_Øs_Rødenes
Kort rettleiar
metadata
sjå spørsmål
|
sjå fil
Nettleseren din støtter ikke visning av pdf
1: Det var eit par møllebruk på Ørje som dei fekk male kornet på då ho var lita. Hadde «håndkvern» på Funnerud som dei mol malt på når dei brygga til jul. Mol ikkje mjøl på den. Folk frå heile Rødnes og Øymark kjørte til kvernane på små kvernhus på \[-Måseby\] Brårud, Lid og Torp (Måseby hadde helst privat\[-e\] kvern\[-er\] Ørje. \[-Brårud\] Måsebyhuset var nedlagd og forfaldent då h\[-an\]o var liten. Alle desse kvernhusa lå på Ørje. (Men der var eit lite kvernhus ved Pivifoss ved Grisebo. Pivifoss var klengenavn, for det var så pivete med vatten, fortel Nils Grisebo. Fossen het egentlig \[?Sluptahagen\]\[-)\]. Sume kalla han ofte «Pikstafossen») «Sammaling» var mykje i gamle tider. Men hadde også sikta. Då måttte ein «bæra over» 10 -12 gonger. Måtte fly i ei trapp \[s. 2\] med sekken. Slik ved Pivifoss, sa Nils Grisebo. Det heitte «å bæra over» Nokon stader var møllene bere å mala på enn andre. På Pikstafoss var det bedre mjøl enn på Ørje. «Skremjølet» var av «veggeranna» av havren. Rug var det meste til brød i gamle dagar. Gode «kaker» av det. Flatbrødet var av havre. «Tunnbrø» var av rug og fint siktemjøl, flattbrød, og det var til fint bruk. 2: Baka av «samale». Det var den kaka som hold seg mjuk lengst av rug. Kveite ikkje vanleg. Hadde ikkje såld heime. 3: \[-D\]Mjølet er best hvis det kan stå ei stund. Var rugen «råberga» var det vondt å bake, og då måtte ein tørke og stå i. Kokte graut av den råberga rugen og hadde i «nuen» Best var «skremjølet» som ein og koka av. Når han så var «melkevarm» kunne ein ha i gjæren. Ikkje serleg namn for det mjølet som kom frå kverna. 4: Nei 5: Ikke sambaking, kvar for seg. Men «surbrød» kunne ein gå saman om der det var få bakaromnar. Før var det «bakar- \[s. 3\] omnar» på kvar gård. Dei «setter deiane» hime og kjem med dei til der dei skulle steikes. Må komme ein om gongen og ha ved med seg og elde opp. Det er visst bare på Ørje dei gjer det. Det var dei karane som baka sjølv. Men dei fekk sume til å koma å baka for seg som leigehjelp der det bare var karar. «Bakstekoner» baka flatbrød rundt på gardane. 6: «Surbrød» «flatbrød» av havre og finare av rugmjøl. «Kake» Til jul 3-4 slag på Funnerud. «Surbrød», «vetekake» «Sammel- kake» og «finsiktakake» Baka så mye til jul så ein slapp bake før over «trettenhelga» Daglegdagskost var «kake» og flattbrød. Men mest «søll» og graut. «Morgonsmat» Kaffi og smør\[-brød.\] og kake. «Duren» var kald grøt eller «søll» d.v.s. brøt «brød» i surmelk «Middag» poteter og sild eller kjøt. Slakta til jul det ein skull ete heile året salta det ned. Det var eit naut og ein gris minst. \[s. 4\] Slakta gjerne sauer om hausten. «Eftasvæl» melk og kake og kaffi vart «tredelt» kor mykje ein skulle ha. Karane fekk halve kaker med smør på. Kvinfolka fekk bare ein ¼ kake. Smurte smør på undersida. Det var påsmurt. Fekk ein «skørning» kvar. Men kvindfolka åt litt imellom, «men dei sku’tte behøve så mye» Var kaka tjukk, vart ho delt. «Kveldsmaten» grøt i store trau som stod på bordet. Kara i trauet kvar av dei store hadde kvar sine melkekoppar. Ungane var to og to om koppen. Var det lite melk fekk dei steikefett til kaldgrauten. Dyppa i panna. Tynnare kaker baka sume, og det kalla dei «svenskekaker». Då dei sidan kjøpte fekk det det i skiver, aldri før. Rugen er utskifta med kveite. Så det er blitt kveitekake i staden for rug kake. 7: Hadde kake til jul av fint «veitemjøl». Sådde kveiten sjøl, for ein måtte til Kristiania for å kjøpe mjøl. «Julekaka» var av kveite, og det var fint mjøl i den med rosiner. Den var til gjester og til ein sjøl til «jula». \[s. 5\] Baka oftest eit par deiar, ein med finare, ein med grovare mjøl. Måtte være forsiktig med det fine mjølet. Ikkje til kvardags, bare til fest og gjester. Hadde «sannkaker» og «\[?mandelhatta/r\]» og «fattigmann» og «goro» Mandelhatten likna sandkakene \[Figur: Illustrasjon av «Mandelhatt», sukker oppå\] \[Figur: Illustrasjon av Sandkake\] \[Figur: Illustrasjon av Fattigmann steikt i smult\] Steikte «goro» til kvar jul 8: «Grisla» brøa. «Surbrøa» låg på «ei grisle» 6 brød på ei grisle. \[Figur: Illustrasjon av ei grisle med seks brød på\] Når dei var bakte ut, la ein dei på grisla. Elda opp bakaromnen. Så kara ein slik at det var glo på kvar sida. Gjekk eit par fang med småved. Så kjørte ein grisla inn. \[s. 6\] mellom glohaugane. Måtte stå og gjete. Vaska over med vatten når ein \[-hadde\] grisla med ein gong. Snudde og hadde litt vatten på andre sida. Når dei var svakt brune, tok dei brøa ut og sopa omnen rein med furubar, Måtte være «ille rein» elles vart det «køl» i brødet. Best å bake slik av rug og det gjorde ingen ting om den var råberga. Dei kunne snaut bake kake av råberga rug. 9 Kvardagsflatbrød, var av havre «tunnbrød» var betre og det var det litt poteter i og rug, men \[-«\] oftast bare rug, «siktamjæl» Ikkje skille, men på storgårdane, på \[?Kjerking\] o.a. var det dårlegare flatbrød til tjenerane. Men sjeldan. 10: Ikkje råmelk på flatbrød men på «tunnbrøet» hadde dei ein pinne med ei kløft i som det sat ei fille i og svinga over. Det var helst vatten, har ikkje høyrt om råmelk. Det var i store «ruer» eller «\[?vanker\]». Bakte op mye for ein bruka så mye «søll». 11: «Ein leiv» er \[-u\]steikt, men og det ukjevla. Må være flatbrød. «Brøskive» nå. \[s. 7\] 12: «Lefse» baka ein samtidig med flatbrødet. Lefsa måtte ein ha mye godt i. Den var av rug og poteter. Potetene var mala på kvern. «Potetlefse» var best. Kunne ikkje gøymast, måtte etast med det same. Ikkje lefse til kvardags. Hadde lefse til nistemat, men bare etter bakinga for ho vart hard. «potetlefse» kunne ein ha litt lengre. Brukte smør på lefsa. Smørte på med kniven. «Lefseklining» heiter det her. 13: La vekk heile leivane av flatbrød. Lefsene var bretta i 4. \[Figur: Illustrasjon av lefsebretting.\] Har ikkje setrar i Rødnes. 14: Måtte gøyme og turke gjæren etter brygginga til jul. «Surdeigen» baka ein i ei rund kake og gøymte den i mjølet til neste gong. Bløytte opp i vatten før bruken. Måtte ha fra eine gongen til den andre. Då det kom kjøp- menn til Ørje ca 1890, kunne ein få kjøpt der, men ein gøymte gjær lenge etter den tid \[s. 8\] Høyrte ikkje at dei kunne laga gjær sjølv. Måtte ta av ølbrygget til jul. Fekk ny gjær for dei brygga tidligare på \[?Kjørking\] enn Funnerud. Ølgjær brukte ein bare til surbrød, ikkje til kake, for den vart for sur av det. Ikke noko slags skikker med gjærlåning. 15: Ja, sjå om «surbrød». Tok surdei av den deien ein baka brød av. Gøymte det i mjølet. Det var surdei. Gjæren (gangen) derimot tørka dei etter ølbrygginga. Det var det som flaut opp på ølet. Kalla det «gang». «Sekkegang» kalla ein det som gjekk til \[?botnan\]. Gangen tørka ein «fløtgangen» den tørka dei. «Sekkegangen» hadde dei på flasker. Brukte sekkegangen fyrst. Batt nokre filler over flaskene. Den tørka gangen låg ikkje i mjølet. Kunne ligge heile året. Alm. kaka laga ein av gang. 16: Sette om kvelden og «\[?maka\]» han opp. Godt mjøl trong ikkje så mykje making Ser det på deien når han jeser opp. Ikkje stikkeprøven. Bruka til kvardags helst kaka mindre surdeig. Kaka var gjæra. Best å ete det eit par dagar \[s. 9\] gamalt. Både kake og surbrød åt dei helst eit par dagar gamalt. Det var udrygt med ferskt brød. 17: Grisla brød steiktes veldig fort det. Bare ein time. Kakane og grislabrøda stod omlag likt. Var same varmen til surbrød og kake. Hadde bare brøde i kjellaren. 18: Nei. 19: Steikte \[?der\] «bakarommane» Nå helst i bryggerhus, men før helst i kjøkken. Bakaromnanene varierte etter muranes tjukkleik. Var helst firkanta. Var mura inni murane inn av grua. \[Figur: Illustrasjon bakaromm\] På storgårdene helst i drengestua \[s. 10\] Ikkje bakaromnar utanfor huset. 20: Nei ikkje før. Kvar hadde sin eigen omn. På Ørja leigar dei, betalar ingen ting. 21: Småved av \[\_gran\] «baksteved» serskildt tør ved. \[?Fær\] en sørger for den. Den var lang og oppspika. Eit par fang til kvar baking. Baka 12 kaker i slengen. Gjerne 2 steikninger med tunnare kaker i andre steikinga. Elda passeleg lenge, hadde rede på kor mykje ved dei skulle bruke. Kasta inni litt mjøl. Vart mjølet brunt med ein gong, var det for varmt. Då laut ein vente litt. 22: Med \[\_gran\] «soper» av furubar på ei lang stang. «omsopa» Sjå tidlegare. Ikkje nytta halm. 23: Steikte småkaker på ettervarmen 24: Alle hadde bakaromn. 25: Sjå om surbrød \[?spursmå\] 8. 26:- 27 Nei. Det var klubb av blod 28: \[*I stabburet ???\] Flatbrødet i bua og kaka i kjellaren Flatbrødet stod på serleg bord med lekter opp. stod på bein. \[s. 11\] 29: Ikkje vanleg med figurstempler. 30 Var nokre sirupskaker. Dei hang i juletrea. Stempler av blekk og andre av tre. \[*»\] Deien \[?ver\] nå sirup, smult og fløytemjelk, best er kjernemelk. 31: Veit ikkje rektig 32: Nei 33 «goro» steikt i jern. \[\_Ikkje\] «Vaffel» også i vaffeljern. Det var både «pottitvaffel» og «rømevaffel» Melk og mjøl Ikkje av rugmjøl bare byggmjøl og kveite. Hadde krydder, brukte karve og anis, «anisbrød» «Karven» helst i «surbrød». 34: Blanda med bark i krigens år. «Barkebrød» Veit ikkje meir om det. Bestefare åt mykje barkebrød, fødd 1802. Veit ikkje kva bork det var. Måtte ha av det ytre av barken. Veit ikkje kva brød det var. «Rughalmgrøt» åt han også. 39 ikkje mose. 41 Ikkje beinmjøl. \[Kommentar: Funnerud – finner bare Funderud som stedsnavn. Mathilde Grisebo er dessuten født Funderud\]\] \[Kommentar: Rødenes, oppgitt som herred, i teksten skriver han Rødnes. Nils Grisebo er fra Rødenes, ikke Rødnes\] \[Kommentar: Tre forskjellige stavemåter av Kirkeng, Kjerking, Kjørking?\]
Lagre
Lagre og merk som ferdig
Vennligst logg inn for å starte transkripsjon
00:00:00
Gje opp transkripsjon
Transkriber ein tilfeldig
Førre
Neste